به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه ژنوتیپهای گندم نان در شرایط تنش خشکی و بررسی ارتباط برخی از صفات کمی با عملکرد و انتخاب ژنوتیپهای برتر جهت استفاده در برنامه های به نژادی آینده ,تعداد 245 ژنوتیپ دریافتی از سمیت ) مکزیک (به همراه شاهدهای کویر ، زاگرس ، دابل کراس شاهی ، بک کراس بهاره روشن و Vee / Nac در سال زراعی 82- 1381به صورت یک آزمایش آگمنت در مزرعه 400 هکتاری موسسه تحقیقات اصلاح وتهیه نهال وبذر کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند . نتایج حاصل از تجزیه داده ها نشان داد که از نظر کلیه صفات بویژه عملکرد دانه ، تنوع قابل توجهی بین اکثر ژنوتیپ ها وجود دارد .
****************************
مجید طوسی مجرد – پایان نامه کارشناسی ارشد اصلاح نباتات – بهمن 1383
استاد راهنما : دکتر محمد رضا قنادها ( بی همتا )
استاد مشاور : دکتر منوچهر خدارحمیچکیده فارسی :
به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه ژنوتیپهای گندم نان در شرایط تنش خشکی و بررسی ارتباط برخی از صفات کمی با عملکرد و انتخاب ژنوتیپهای برتر جهت استفاده در برنامه های به نژادی آینده ,تعداد 245 ژنوتیپ دریافتی از سمیت ) مکزیک (به همراه شاهدهای کویر ، زاگرس ، دابل کراس شاهی ، بک کراس بهاره روشن و Vee / Nac در سال زراعی 82- 1381به صورت یک آزمایش آگمنت در مزرعه 400 هکتاری موسسه تحقیقات اصلاح وتهیه نهال وبذر کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند . نتایج حاصل از تجزیه داده ها نشان داد که از نظر کلیه صفات بویژه عملکرد دانه ، تنوع قابل توجهی بین اکثر ژنوتیپ ها وجود دارد . با انجام تجزیه به عامل ها بر اساس استخراج ریشه های راکد , از طریق تجزیه به مولفه های اصلی 5 عامل بدست آمدکه این عوامل در مجموع 703/67 درصد از تغییرات داده ها را توجیه نمودند . نتایج حاصل از بررسی ضرایب عاملی , نشانگر اهمیت صفات طول پدا نکل ,طول بیرون آمدگی پدا نکل , ارتفاع وصفات مربوط به زودرسی(تعداد روز تا ظهور سنبله و تعداد روز تا رسیدن) در گزینش ژنوتیپهای مطلوب برای شرایط خشکی می باشد .
به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی و مطالعه عکس العمل ژنوتیپ های گندم بهاره نسبت به تغییرات شرایط محیطی شصت و چهار ژنوتیپ گندم بهاره در سال زراعی 82 – 1381 در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار مورد بررسی قرار گرفتند . در یک آزمایش ، آبیاری ها تا پایان فصل بر اساس شرایط آب و هوایی و نیاز گیاه بطور معمول انجام شد ، در حالیکه در آزمایش دیگر ، پس از انجام آبیاری در مرحله سنبله دهی ، برای ایجاد شرایط تنش خشکی ، آبیاری صورت نگرفت . نتایج نشان داد که در شرایط بدون تنش تفاوت ژنوتیپ ها از نظر صفات عملکرد دانه ، عملکرد دانه سنبله ، وزن هزار دانه ، بیوماس ، طول میان گره دوم ، تعداد پنجه غیر بارور در بوته معنی دار بود . درحالیکه در شرایط تنش تفاوت ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه غیر معنی دار بود . با انجام تجزیه به عامل ها بر اساس استخراج ریشه های راکد ، از طریق تجزیه به مؤلفه های اصلی در هر دو شرایط تنش و بدون تنش هفت عامل وارد مدل شدند . که این عوامل در شرایط تنش 543 / 78 و در شرایط نرمال 485 / 77 درصد از تغییرات داده ها را توجیه نمودند . محاسبه هفت شاخص مقاومت به خشکی نشان داد که چهار شاخص MP ، GMP ، HARM ، STI مؤثرترین شاخص ها جهت شناسایی ژنوتیپ های مقاوم به خشکی می باشند . تفاوت تنوع ژنتیکی برای صفات مورد مطالعه در ژنوتیپ های مورد بررسی ، استفاده از ژنوتیپ های مطلوب از نظر صفات برتر را در برنامه های به نژادی امکان پذیر می سازد . همچنین ارزیابی ژنوتیپ های از نظر پتانسیل حرکت مجدد اسیمیلات ها به دانه نشان داد که مقدار ماده خشک انتقال یافته از پدانکل و میان گره دوم در ژنوتیپ های مورد مطالعه در هر دو شرایط محیطی بدون تنش و تنش خشکی معنی دار نبود ، در حالیکه تفاوت ژنوتیپ ها از نظر مقدار ماده خشک انتقال یافته از بقیه گیاه در شرایط تنش در سطح 5 درصد معنی دار و در شرایط بدون تنش ، بدون معنی محاسبه گردید . درموردکارایی حرکت مجدد ماده خشک و همچنین سهم حرکت ماده خشک از اندام ها در شرایط بدون تنش و تنش تفاوت ژنوتیپ ها همانند مقدار ماده خشک انتقال یافته محاسبه گردید . با توجه به عدم همبستگی صفات وابسته به فرایند حرکت مجدد با عملکرد دانه ، اگر چه این فرایند به عنوان یک منبع پشتیبانی کننده وزن دانه گندم ارزیابی می شود ، اما با توجه به سهم نسبتا اندک این فرایند در وزن دانه به نظر نمی رسد که در ژنوتیپ های نیمه پاکوتاه انتخاب بر اساس صفات وابسته به این فرایند منجر به دست یابی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا می گردد .
به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه و مطالعه عکس العمل ژنوتیپ های گندم بهاره نسبت به تغییرات شرایط محیطی هشت کولتیوار تجاری گندم در سال زراعی 82 – 1381 در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند . در یک آزمایش ، آبیاری ها تا پایان فصل بر اساس شرایط آب و هوایی و نیاز گیاه بطور معمول انجام شد ، در حالیکه در آزمایش دیگر ، پس از انجام آبیاری در مرحله سنبله دهی ،
از انجام آبیاری در مرحله سنبله دهی ، برای ایجاد شرایط تنش خشکی ، آبیاری دیگری صورت نگرفت . نتایج نشان داد که در شرایط بدون تنش بجز صفت بیوماس ، تفاوت ژنوتیپ ها از نظر سایر صفات مورد مطالعه معنی دار بود . درحالیکه در شرایط تنش بجز صفات بیوماس ، شاخص برداشت و عملکرد دانه سنبله تفاوت ژنوتیپ ها از نظر سایر صفات مورد مطالعه معنی دار بود . تجزیه مرکب داده های صفات مختلف در دو محیط تنش و غیر تنش نشان داد که تفاوت ژنوتیپ ها برای کلیه صفات بجز صفت شاخص برداشت معنی دار است و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط در بیش از نیمی از صفات مورد بررسی معنی دار گردید . بیشترین مقدار عملکرد دانه در شرایط بدون تنش مربوط به رقم کویر و کمترین مقدار آن به رقم سرداری تعلق داشت . همچنین در شرایط تنش بیشترین و کمترین مقدار عملکرد دانه به ترتیب با ارقام بک کراس بهاره روشن و سرداری تعلق داشت . محاسبه هشت شاخص مقاومت به خشکی نشان داد که چهار شاخص MP ، GMP، HARM ، STI مؤثرترین شاخص ها جهت شناسایی ژنوتیپ های مقاوم به خشکی می باشند .همچنین ارزیابی ژنوتیپ ها از نظر پتانسیل حرکت مجدد اسیمیلات ها به دانه نشان داد که مقدار ماده خشک انتقال یافته از پدانکل و میان گره دوم در ژنوتیپ های مورد مطالعه در هر دو شرایط محیطی بدون تنش و تنش خشکی معنی دار نبود ، در حالیکه تفاوت ژنوتیپ ها از نظر مقدار ماده خشک انتقال یافته از بقیه گیاه معنی دار گردید . تنوع ژنتیکی ژنوتیپ ها از نظر سهم حرکت مجدد ماده خشک در کلیه اندام ها معنی دار نبود . در شرایط بدون تنش کارایی حرکت مجدد ماده خشک پدانکل و میان گره دوم بی معنی و در مورد بقیه گیاه در سطح 5% معنی دار بود و در شرایط تنش خشکی بر عکس ، کارایی حرکت مجدد ماده خشک پدانکل و میان گره دوم در سطح 5% معنی دار و در مورد بقیه گیاه بدون معنی می باشد . با توجه به عدم همبستگی صفات وابسته به فرایند حرکت مجدد با عملکرد دانه ، اگر چه این فرایند به عنوان یک منبع پشتیبانی کننده وزن دانه گندم ارزیابی می شود ، اما با توجه به سهم نسبتا اندک این فرایند در وزن دانه به نظر نمی رسد که در ژنوتیپ های نیمه پاکوتاه انتخاب بر اساس صفات وابسته به این فرایند منجر به دست یابی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا می گردد .
به منظور مطالعه نحوه توارث نحوه مقاومت به خشکی در گندم نان و مقایسه شاخص های مقاومت به خشکی ، هفت رقم گندم نان ، به همراه F1 های آن ها بر اساس طرح آمیزشی دای الل یک طرفه ، در شرایط مزرعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ، در دو شرایط تنش و بدون تنش در سال زراعی 83 - 1382 در مزرعه 400 هکتاری مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج مورد مطالعه قرار گرفتند . نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها برای بیشتر صفات اختلاف معنی داری وجود دارد . در تجزیه مرکب بر اساس شرایط دو محیط ، اثر متقابل ژنوتیپ در محیط برای بیشتر صفات معنی دار گردید که بیانگر تفاوت ژنوتیپ ها از نظر مقاومت به خشکی می باشد . ارقام گاسپارد و دابل کراس شاهی دارای بیشترین GCA و رقم سرداری دارای کمترین GCA در جهت افزایش عملکرد در شرایط نرمال و تنش رطوبتی بودند . نتایج تجزیه دی الل نشان داد در کنترل بعضی از صفات واریانس افزایشی و در کنترل تعداد دیگری از صفات واریانس غیر افزایشی دخالت دارد . بر اساس عملکرد دانه در دو شرایط تنش و بدون تنش و تعداد روز تا گل دهی ، هشت شاخص مقاومت به خشکی محاسبه گردید که در بین آن ها ، گزینش بر اساس شاخص های MP , STI , GMP , HARM باعث انتخاب ژنوتیپ های مقاوم می گردد .
کلمه کلیدی : گندم نان ، خشکی ، دی الل ، شاخص های مقاومت به خشکی ، انتقال مجدد ماده خشک ، تجزیه به عامل ها