دستور العمل فنی آبیاری تناوبی برنج رقم محلی هاشمی

دستور العمل فنی آبیاری تناوبی برنج رقم محلی هاشمی
در شرایط کم آبی

سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
موسسه تحقیقات برنج کشور

 

 

نگارندگان: 
مجتبی رضایی و مجید نحوی
اعضاء هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور

زمستان 84
 

مقدمه

برنج یکی از مهمترین منابع تامین غذای نیمی از مردم ایران است. برنج در ایران بعد از گندم به عنوان مهمترین غله به شمار می آید به طوریکه سرانه مصرف هر ایرانی بالغ بر 38 کیلوگرم در سال می باشد. استانهای شمالی گیلان و مازندران با در اختیار داشتن 70 درصد سطح زیر کشت کل کشور از مناطق مهم برنج خیز می باشند. طبق آمار دفتر برنج سازمان جهاد کشاورزی استان در سال 82 مساحت شالیزارهای استان گیلان به حدود 200 هزار هکتار و تولید شالی آن به حدود یک میلیون تن در سال بر آورد می شود. کشت رقم محلی هاشمی به علت کیفیت بالا ،مرغوبیت،عطر و طعم بسیار خوب،قیمت مناسب و بازارپسندی در بین شالیکاران این استان رواج بسیاری دارد. اگر چه سهولت اجراء ، حذف و یا کاهش هزینه های اضافی ناشی از آبیاری متناوب ، کنترل بهتر علف هرز و آرامش روانی شالیکار، اطمینان از فراهم بودن مهمترین عامل تاثیرگذار در کشت، از مزایای روش معمول کشت برنج یعنی ایجاد کرتهای کوچک و غرقاب نمودن آن تا ارتفاع مناسب در طول فصل رویش می باشد ولی عدم زهکشی میان فصلی، اثرات منفی زیست محیطی و مصرف بالای آب از معایب آن به شمار می رود.

یکی از روشهای موجود برای کاهش مصرف آب در کشت برنج قطع موقت آبیاری و تغییر روش آبیاری از حالت سنتی به روش غرقاب دائم به روش آبیاری متناوب با اعمال دور آبیاری مناسب می باشد(5). ولی همواره یافتن دورآبیاری مناسب که ضمن کاهش مصرف آب تغییری در میزان عملکرد ایجاد نکند، مسئله مهیا بوده است. این نشریه سعی دارد بر اساس تحقیقات انجام یافته توسطمحققین موسسه تحقیقات برنج کشور اولا به پرسش فوق جواب مناسبی ارائه نموده،سپس به بررسی اثرات جانبی این تغییر در روش آبیاری بپردازد(1،2،3و4). نقش آب در کشت برنج محدود به تامین نیاز آبی گیاه نمی شود. آب به عنوان یک عامل مهم و موثر در کنترل علفهای هرز شالیزار شناخته شده است. وضعیت غرقاب نه فقط رشد علفهای هرز را کاهش می دهد بلکه کارایی علف کش ها را بالا می برد.


خزانه
خزانه برنج به قطعه زمین کوچکی گفته می شود که در داخل زمین اصلی یا خارج از مزرعه قرار داشته و محل پرورش نشای اولیه تا زمان انتقال به زمین اصلی استو به همین دلیل از اهمیت خاصی برخوردار است. وجود نشاء سالم منجر به بوته های قوی و در نتیجه باعث محصول بیشتر می شود. به منظور برخورداری از باران اوائل فصل بهار بهتر است که در ابتدای سال به آماده سازی خزانه پرداخت ولی به دلیل حساسیت ارقام برنج نسبت به تنش سرما و از بین رفتن نشاء ها در اثر سرمای اوائل بهار و کمک به زودرس کردن نشاء ها ، بهتر است خزانه با نایلون پوشانیده شود. آب در خزانه با حل کردن مواد غذایی خاک و انتقال آن به نشاء و کنترل دما و جلوگیری از سرمازدگی آن دو نقش عمده را در خزانه ایفا می کند لذا به جز مواقع زهکشی موقتی که به منظور تحریک ریشه ها انجام می گیرد باید آب به طور دائم در پای بوته ها در جریان باشد. برای آگاهی از نحوه ایجاد یک خزانه مناسب می توان به نشریه" مدیریت زراعی خزانه های برنج " انتشارات موسسه تحقیقات برنج کشور مراجعه نمود.

 

نمایی از خزانه برنج در موسسه تحقیقات برنج کشور

آماده سازی زمین
روش معمول آماده سازی بستر برنج شخم اولیه و ثانویه با تیلر و سپس گلخرابی با پیشکاول می باشد. بدین ترتیب ضمن بوجود آوردن سطحی صاف و مناسب برای کشت برنج با به هم زدن و از بین بردن ساختمان خاک لایه ای بسیار سفت و مقاوم در برابر نفوذ آب در کف شالیزار ایجاد می شود که در حفظ آب و ایجادایستابی در شالیزار استان گیلان حدود 5 میلیمتر در روز می باشد. این مقدار بسته به بافت خاک و مقدار رس موجود در خاک می تواند متفاوت باشد. لذا برای حفظ آب و جلوگیری از افت بی رویه و غیر ضروری آن در شالیزار شخم مناسب از اهمیت ویژه ای بر خوردار می باشد.

بر اساس آمار موجود در اداره هواشناسی کشاورزی رشت متوسط 8 ساله بارندگی در ماههای اسفند، فروردین و اردیبهشت به ترتیب 115،84،66 میلیمتر است که با مجموع 265 میلیمتر 21 درصد بارندگی سالیانه را تشکیل می دهد. بنابراین برای بهره برداری از بارندگی های بهاره می توان شخم اول را در اواخر اسفند سال قبل و یا اوائل بهار انجام داد.

پس با انجام آماده سازی و تسطیح و یا در مواردی که ناچار به جابجایی زیاد خاک می شوید از تخلیه آب داخل کرتها به مدت 24 ساعت خودداری گردد تا در طی این مدت با ته نشین شدن مواد معلق داخل آب ضمن حفظ خاک داخل کرتها تسطیح بهتری بدست آید.

تسطیح مناسب زمین از اهمیت زیادی بر خوردار است لازم است در تسطیح زمین دقت کافی به عمل آیدتا از عدم یکنواختی که خود باعث اتلاف آب می شود جلوگیری گردد. عدم یکنواختی مزرعه باعث دور بودن بوته های که روی نقاط مرتفع کاشته شده اند از آب می شود.


نشاء
معمولا 25 -30 روز پس از بذر پاشی در خزانه وقتی که نشاء ها 3 – 2 برگی هستند، اقدام به انتقال آنها به زمین اصلی می شود. برای نشاء کاری ابتدا آب درون کرتها تخلیه شده سپس نشاء کاری با فاصله مناسب که از طرف محققان و مروجان توصیه می شود انجام می گیرد . فاصله مناسب کاشت ارقام محلی ( مانند هاشمی ) 20  در 20 سانتیمتر به تعداد 4-3 بوته می باشد.

در صورت کشت مکانیزه باید فاصله توسط دستگاه رعایت گردد در غیر این صورت می توان از مارکر استفاده نمود. در صورتیکه هیچکدام از وسایل فوق در اختیار نباشد به صورت حدودی و تقریبی فاصله مناسب رعایت گردد. برای اینکه گیاه فرصت استقرار خود در مزرعه را داشته باشد و به منظور تقویت رشد ریشه اغلب اوقات شروع آبیاری به روز بعد از نشاکاری موکول می شود.


آبیاری
به منظور جلوکیری از هر گونه تنش خشکی در ابتدای رشد امکان استقرار مناسب نشاءها و جلوگیری از رشد علف های هرز تا دو هفته پس از نشاء کاری سطح مزرعه غرقاب نگه داشته شود. ارتفاع آب براساس توصیه های موسسه بین المللی تحقیقات برنج – ایری 5 سانتیمتر (7-3 سانتی متر ) می باشد. پس از این دوره می توان به انجام آبیاری تناوبی اقدام نمود. بدین نحو که پس از بستن تمامی خروجی های کرت و بعد از هر آبیاری تا ارتفاع 5 سانتیمتر به مدت 8 روز آبیاری متوقف می شود و بعد از بازگشت این دوره هشت روزه، در روز نهم آبیاری بعدی تا ارتفاع 5 سانتیمتر انجام می گیرد. می توان با استفاده از پوشش پلاستیکی روی مرزها را پوشاند تا از اتلاف آب از طریق مرزها جلوگیری کرد. لازم است این پوشش در دو طرف مرزها تا عمق 30-20 سانتی متر داخل خاک فرو رود.

 

غرقاب دائم                                                  آبیاری تناوبی

به دلیل حساسیت زیاد برنج به تنش آبی در زمان گلدهی لازم است ، طی این دوره ( به مدت یک هفته ) آبیاری تناوبی اعمال نگردد تا از هر گونه افت و کاهش محصول جلوگیری گردد.

در طی این مدت تمام مزرعه به صورت غرقاب دائم آبیاری شود. 10 روز قبل از برداشت آبیاری قطع گردد تا درهنگام درو به راحتی بتوان در مزرعه رفت و آمد نمود و محصول برداشت شده را به بیرون از زمین انتقال داد. در صورت مشاهده آبدزدک، می توان با استفاده از روش طعمه مسموم (سبوس برنج ، سم کارباریل پودر وتابل 85%) و یا سموم مشابه مانند گرانول 10 درصد دیازینون را به میزان 15 کیلو گرم در هکتار روی مرزها پاشید و با آن به مبارزه پرداخت.

دیگر مراحل زراعی مثل کود پاشی و مبارزه با بیماریها به صورت عرف منطقه انجام می گیرد. همانطوریکه می دانیم آب در برنج علاوه بر تامین نیاز گیاه وظایف دیگری از جمله کنترل علف هرز را به عهده دارد و قطع ایستابی و خشک کردن زمین باعث رشد علف های هرز خواهد شد. لذا برای کنترل علف هرز می توانید از روش مرسوم منطقه که استفاده از علف کش های معمول به مقدار توصیه شده استفاده کنید. در این صورت با توجه به آزمایش انجام یافته توسط نگارندگان در موسسه تحقیقات برنج کشور اعمال این روش ضمن صرفه جویی در آب مصرفی هیچگونه کاهش عملکردی را در پی نخواهد داشت.

 

---

آبدزدک : در مناطقی از استان گیلان کاپیش نامیده می شود.

فهرست منابع

1- رضایی،م.1382. گزارش نهایی طرح بررسی تاثیر دورآبیاری بر عملکرد و اجزاء عملکرد برنج (ارقام هاشمی و ندا) . موسسه تحقیقات برنج کشور. ص 30.
2- رضوی پور.ت.،م.ر.یزدانی و م.کاووسی.1379. اثر تنش رطوبتی خاک درمراحل مختلف رشد برنج بر عملکرد دانه- رقم بینام ".مجموعه مقالات ششمین کنگره علوم خاک ایران . مشهد.614-613.
3- قائمی،م،ر.1373.نتایج بررسی تاثیر رژیم آبیاری بر عملکرد برنج رقم بینام. موسسه خاکشناسی و حاصلخیزی خاک.ص7.
4- نحوی،م.1379.تعیین مناسبترین فاصله آبیاری بر اساس آنالیز شاخصهای رشد و عملکرد برنج. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زراعت. دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.ص85.

5-Hwang, Gi ; kt. kim ; Oh , Nk and Ju. Jeong . 1989. The effect of drought at the reproductive stage on the degeneration strility, ripening and nutrient uptake of rice. Research Report of the Rural Development Administration, Rice.31(1): 36-42.